Bí tiểu cấp nếu không được can thiệp điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như suy thận, nhiễm trùng đường tiểu… Bài viết dưới đây giúp bạn nhận biết nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử trí bí tiểu cấp cũng như phòng ngừa tái phát hiệu quả. Hãy cùng theo dõi nhé!
Mục lục
Bí tiểu cấp là gì?
Bí tiểu cấp (hay bí tiểu đột ngột) là tình trạng người bệnh không thể đi tiểu được dù bàng quang đang căng đầy nước tiểu.
Khác với bí tiểu mạn tính diễn ra âm ỉ trong thời gian dài, bí tiểu cấp xảy ra đột ngột, dữ dội.
Triệu chứng bí tiểu cấp thường gặp bao gồm:
- Cảm giác buồn tiểu nhưng không thể đi tiểu được.
- Đau tức, căng chướng vùng bụng dưới, sờ thấy khối phồng vùng hạ vị.
- Bứt rứt, khó chịu, đôi khi kèm vã mồ hôi, tăng huyết áp, buồn nôn.
- Nếu kéo dài, có thể rò rỉ nước tiểu từng giọt do bàng quang căng quá mức.
Lưu ý: Khi xuất hiện các triệu chứng trên, không nên cố rặn tiểu hoặc chườm nóng tùy tiện, mà cần đến ngay cơ sở y tế để được xử lý đúng cách, tránh những biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.
☛ Tìm hiểu chi tiết: Phân biệt bí tiểu cấp và mạn tính
Nguyên nhân gây bí tiểu cấp
Tình trạng bí tiểu cấp có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và giới tính, tuy nhiên nam giới trung niên và cao tuổi là nhóm có nguy cơ cao nhất do những thay đổi sinh lý ở tuyến tiền liệt.
Trên thực tế, bí tiểu cấp có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau, cụ thể:
Nguyên nhân gây bí tiểu cấp ở nam giới
Ở nam giới, đặc biệt là người cao tuổi, bí tiểu cấp chủ yếu liên quan đến các bệnh lý tuyến tiền liệt hoặc sỏi đường niệu dưới.
Một số nguyên nhân phổ biến gồm:
- Phì đại tuyến tiền liệt (u xơ tiền liệt tuyến): Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây bí tiểu cấp ở người cao tuổi, do tuyến phì đại chèn ép niệu đạo.
- Sỏi bàng quang, sỏi niệu đạo: Sỏi với kích thước khác nhau được hình thành do ứ đọng nước tiểu lâu ngày, gây tắc nghẽn đột ngột.
- Viêm niệu đạo, viêm tuyến tiền liệt: Tình trạng này gặp nhiều ở người cao tuổi do sức đề kháng giảm, dẫn đến phù nề và co thắt đường tiểu.
- Tác dụng phụ thuốc: Một số thuốc điều trị bệnh mạn tính (tăng huyết áp, trầm cảm, Parkinson…) có thể làm giảm co bóp bàng quang và gây bí tiểu.
☛ Xem thêm: Cảnh giác chứng bí tiểu ở người già
Nguyên nhân gây bí tiểu cấp ở nữ giới
Đối với nữ giới lớn tuổi, sự suy giảm nội tiết tố estrogen và tình trạng sa cơ quan vùng chậu là nguyên nhân chính dẫn đến bí tiểu cấp.
Cụ thể:
- Sa bàng quang, sa tử cung: Bàng quang và tử cung sa xuống dưới gây chèn ép niệu đạo, làm cản trở dòng nước tiểu.
- Nhiễm trùng đường tiểu nặng: Tình trạng này phổ biến ở phụ nữ mãn kinh do thay đổi môi trường âm đạo, dẫn đến viêm và phù nề.
- Sau sinh hoặc sau phẫu thuật vùng chậu: Những tổn thương tại vùng chậu có thể khiến dây thần kinh bàng quang bị ảnh hưởng tạm thời, đặc biệt ở phụ nữ lớn tuổi.
Nguyên nhân thần kinh (cả nam và nữ)
Ngoài yếu tố cơ học, rối loạn thần kinh điều khiển hoạt động tiểu tiện là nguyên nhân gây bí tiểu cấp ở người cao tuổi không thể bỏ qua.
Khi các dây thần kinh điều khiển bàng quang suy yếu hoặc tổn thương, tín hiệu giữa não và cơ bàng quang bị gián đoạn, dẫn đến rối loạn phản xạ tiểu tiện.
Những nguyên nhân thần kinh có thể bao gồm:
- Tổn thương tủy sống do thoái hóa cột sống hoặc chấn thương.
- Bệnh đa xơ cứng, Parkinson, đột quỵ.
- Biến chứng thần kinh do tiểu đường lâu năm.
Triệu chứng bí tiểu cấp thường gặp
Bí tiểu cấp rất dễ nhận biết, thường có các biểu hiện sau:
Bí tiểu cấp có nguy hiểm không?
Bí tiểu cấp là một tình trạng cấp cứu tiết niệu thực thụ, nếu không được xử trí kịp thời có thể gây ra hàng loạt biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng bàng quang, thận và thậm chí đe dọa tính mạng.
Khi nước tiểu bị ứ lại quá lâu trong bàng quang, áp lực trong hệ tiết niệu tăng cao, kéo theo nhiều hậu quả:
1. Giãn và tổn thương bàng quang
Bình thường, bàng quang chỉ chứa được khoảng 400 – 600 ml nước tiểu. Khi bí tiểu cấp xảy ra, lượng nước tiểu có thể tích tụ tới hơn 1 lít, khiến thành bàng quang bị căng giãn quá mức, các sợi cơ bị mất đàn hồi.
Nếu không được giải áp sớm, tình trạng này sẽ dẫn đến:
- Mất khả năng co bóp tự nhiên của bàng quang (bàng quang nhược cơ).
- Tiểu rỉ liên tục, hoặc ngược lại, không thể tự tiểu được nữa dù đã thông tiểu.
2. Trào ngược bàng quang – niệu quản – thận
Áp lực nước tiểu trong bàng quang tăng cao sẽ ép ngược dòng nước tiểu trở lại niệu quản và thận – hiện tượng gọi là trào ngược bàng quang – niệu quản.
Điều này làm cho:
- Vi khuẩn trong bàng quang xâm nhập lên thận, gây viêm thận – bể thận.
- Nếu tình trạng kéo dài, thận bị tổn thương, giảm chức năng lọc máu có thể dẫn đến suy thận cấp và nguy hiểm đến tính mạng nếu không được cấp cứu kịp thời.
Đây là biến chứng nặng nề nhất mà người bệnh bí tiểu cấp, đặc biệt người cao tuổi hoặc người có bệnh nền (đái tháo đường, tăng huyết áp) cần đặc biệt cảnh giác.
3. Nhiễm trùng đường tiểu tái phát
Nước tiểu bị ứ đọng lâu ngày là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển. Người bệnh dễ bị viêm bàng quang, viêm niệu đạo, gây:
- Tiểu buốt, tiểu rắt, nước tiểu đục hoặc có mùi hôi.
- Sốt, ớn lạnh, mệt mỏi toàn thân.
- Ở người già, có thể xuất hiện rối loạn tri giác, lú lẫn tạm thời do nhiễm trùng nặng.
Nếu không được điều trị triệt để, tình trạng này dễ tái phát nhiều lần, làm tăng nguy cơ viêm thận mạn tính và suy thận.
4. Nguy cơ toàn thân ở người cao tuổi
Ở người cao tuổi, sức đề kháng giảm và chức năng thận yếu, nên chỉ sau vài giờ bí tiểu không xử trí, họ có thể:
- Bị tăng huyết áp đột ngột, vã mồ hôi, buồn nôn, thậm chí ngất xỉu.
- Khi bí tiểu kéo dài trên 12 – 24 giờ, thận bắt đầu tổn thương cấp tính, dẫn đến rối loạn điện giải, tăng ure máu, phù, mệt mỏi, nguy cơ hôn mê.
Cách xử trí và điều trị khi bị bí tiểu cấp
Khi xuất hiện các triệu chứng bí tiểu cấp, người bệnh nên đến ngay các cơ sở y tế chuyên khoa để được thăm khám, xử lý kịp thời, đặc biệt trong các trường hợp:
- Không thể đi tiểu dù rất buồn tiểu.
- Đau tức vùng bụng dưới tăng dần.
- Tiểu rỉ, nước tiểu lẫn máu hoặc sốt cao.
Tùy trường hợp, quá trình điều trị có thể bao gồm:
1. Cấp cứu ban đầu
Đây là bước bắt buộc và quan trọng nhất trong điều trị bí tiểu cấp, nhằm giải phóng lượng nước tiểu ứ đọng và giảm áp lực trong bàng quang.
- Thông tiểu bằng sonde mềm (ống Foley): Bác sĩ sẽ đặt ống thông tiểu mềm (sonde Foley) qua niệu đạo để dẫn lưu nước tiểu ra ngoài, giảm căng tức. Thủ thuật được thực hiện trong điều kiện vô khuẩn tuyệt đối nhằm tránh nhiễm trùng ngược dòng. Sau khi thông tiểu, người bệnh thường giảm đau và hết cảm giác căng tức ngay.
- Mở bàng quang ra da tạm thời: Nếu không thể đặt sonde qua niệu đạo (do sỏi, phì đại tuyến tiền liệt hay hẹp niệu đạo nặng), bác sĩ sẽ đặt ống dẫn lưu trực tiếp vào bàng quang qua thành bụng dưới.
2. Điều trị nguyên nhân gây bí tiểu cấp
Sau khi giải quyết tạm thời tình trạng bí tiểu, bác sĩ sẽ tiến hành điều trị nguyên nhân gốc để ngăn ngừa tái phát.
Tùy theo từng nguyên nhân, hướng điều trị cụ thể như sau:
Bí tiểu cấp do phì đại tuyến tiến liệt:
- Thuốc chẹn α (tamsulosin, alfuzosin, doxazosin…) giúp giãn cơ cổ bàng quang và niệu đạo, cải thiện dòng tiểu.
- Thuốc ức chế 5α-reductase (finasteride, dutasteride) giúp làm nhỏ kích thước tuyến tiền liệt.
- Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả, sẽ tiến hành phẫu thuật cắt u xơ tuyến tiền liệt qua niệu đạo (TURP) – phương pháp chuẩn vàng hiện nay, ít xâm lấn và phục hồi nhanh.
Bí tiểu cấp do sỏi niệu đạo hoặc sỏi bàng quang:
- Sỏi nhỏ có thể được tán bằng sóng siêu âm hoặc laser qua nội soi niệu đạo.
- Sỏi lớn hoặc mắc kẹt gây bí tiểu hoàn toàn sẽ cần phẫu thuật lấy sỏi để khôi phục lưu thông đường tiểu.
- Sau điều trị, bác sĩ sẽ hướng dẫn uống nhiều nước, điều chỉnh chế độ ăn, đồng thời xử lý nguyên nhân hình thành sỏi như tăng canxi niệu hoặc nhiễm khuẩn kéo dài.
Bí tiểu cấp do viêm nhiễm đường tiết niệu:
- Kháng sinh phù hợp theo kháng sinh đồ (thường nhóm quinolon hoặc cephalosporin).
- Kết hợp thuốc giảm viêm, giảm co thắt bàng quang để làm dịu cảm giác khó chịu.
- Với viêm tuyến tiền liệt cấp ở nam giới, cần điều trị ít nhất 2–4 tuần để loại bỏ hoàn toàn tác nhân gây bệnh và tránh tái phát.
Bí tiểu cấp do nguyên nhân thần kinh:
- Cần phối hợp điều trị giữa bác sĩ tiết niệu và thần kinh để khôi phục chức năng bàng quang.
- Một số trường hợp có thể tập phản xạ tiểu tiện lại bằng đặt sonde ngắt quãng định kỳ hoặc dùng thuốc kích thích co bóp bàng quang (bethanechol…).
Hướng dẫn phòng ngừa tái phát
Sau khi điều trị ổn định, người bệnh, đặc biệt là người cao tuổi hoặc có bệnh lý tuyến tiền liệt, sỏi tiết niệu… cần chú ý thực hiện các biện pháp sau để phòng ngừa bí tiểu cấp tái phát:
- Uống đủ nước mỗi ngày: Duy trì lượng nước khoảng 1,5 – 2 lít/ngày giúp làm loãng nước tiểu, hạn chế lắng cặn và hình thành sỏi. Tuy nhiên, không nên uống quá nhiều vào buổi tối để tránh tiểu đêm.
- Không nhịn tiểu: Thói quen nhịn tiểu lâu có thể làm giãn cơ bàng quang, gây rối loạn phản xạ đi tiểu và tăng nguy cơ bí tiểu cấp. Hãy tập đi tiểu đều đặn, đặc biệt khi có cảm giác buồn tiểu.
- Kiểm soát tốt bệnh nền: Người bị phì đại tuyến tiền liệt, tiểu đường, Parkinson hoặc sau tai biến nên tái khám định kỳ và tuân thủ điều trị để hạn chế rối loạn tiểu tiện tái phát.
- Giữ vệ sinh vùng sinh dục: Rửa vùng sinh dục 2 lần mỗi ngày bằng nước sạch, chú ý thao tác nhẹ nhàng, rửa kỹ hơn sau khi đi vệ sinh hoặc sau khi quan hệ tình dục. Việc này sẽ giúp phòng ngừa viêm nhiễm đường tiểu – một trong những nguyên nhân thường gặp gây phù nề và tắc nghẽn niệu đạo.
- Hạn chế rượu, bia, cà phê và thuốc lá: Các chất kích thích này có thể làm tăng co thắt bàng quang, ảnh hưởng đến chức năng tiểu tiện và làm nặng thêm tình trạng bí tiểu.
- Tập thể dục và kiểm soát cân nặng: Vận động nhẹ nhàng, đặc biệt là bài tập cơ sàn chậu (Kegel) giúp tăng cường kiểm soát bàng quang, cải thiện lưu thông nước tiểu.
☛ Xem thêm: Bí tiểu nên ăn gì?
Lời kết:
Bí tiểu cấp là tình trạng cấp cứu tiết niệu nguy hiểm, nếu không xử trí kịp thời có thể gây tổn thương bàng quang, nhiễm trùng thận hoặc suy thận cấp. Khi có dấu hiệu buồn tiểu mà không tiểu được, căng tức bụng dưới, người bệnh cần đến bệnh viện ngay để được thông tiểu và điều trị nguyên nhân sớm nhất.
